31/01/2012 tarihli TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilen ve Cumhurbaşkanının onayını müteakip resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girecek olan “Çek Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’nun” 5941 sayılı Çek Kanunu’na getirdiği değişiklikler , yenilikler ve bunların etkileri aşağıda açıklanmıştır.

 1-İLERİ KEŞİDE TARİHLİ ÇEKLERİN İBRAZI 31/12/2017 TARİHİNE KADAR YASAKLANMIŞTIR.

Türk Ticaret Kanunu’muzda yer alan “çekte vade olmaz , çek görüldüğünde ödenir” düzenlemelerine rağmen keşideciler çekin üzerine düzenlenme tarihi olarak ileride gelecek olan bir tarihi yazarak, çekte vade uygulamasını fiilen gerçekleştirmektedirler. Hamil de çeki bu şekilde kabul ederek esasen çekin üzerinde yazılı  vadeyi kabul etmiş olmaktadır. Ancak yaşanan genel ekonomik krizler esnasında hamillerin ellerinde bulunan ileri keşide tarihli çekleri Ticaret Kanunu’nun “çek ibrazında ödenir” hükmü gereğince bankalara (üzerinde yazılı keşide gününden önce) ibraz etmelerinin, keşidecilere dolayısıyla reel sektör ve ekonomiye etkisi sebebi ile 2009 yılından bu yana çıkarılan yasal düzenlemelerle  ileri keşide tarihi taşıyan yani bir anlamda vade içeren çeklerin üzerinde yazılı gününden (vadesinden) önce ibrazı yasaklanmaktadır. Eski düzenlemeye göre 31/12/2011 tarihinde   sona ermiş olan ibraz yasağı, bu yasa değişikliği ile 31/12/2017 tarihine kadar uzatılmıştır.

2-ÇEKİN BASKI ŞEKLİNE “BASIM TARİHİ” EKLENMİŞTİR.

5941 sayılı mevcut Çek Kanunu’nun 2/7 inci hükmünde her bir çek yaprağında yer alması gereken unsurlar sayılmaktadır. Yeni Kanun değişikliği ile bu unsurlar arasına “Çekin Basıldığı Tarih” de eklenmiştir. Yasa değişikliğinin resmi gazetede yayımlanmasından itibaren 1 ay içinde Merkez Bankası’nca çıkarılacak bir tebliğ ile çek yapraklarında “baskı tarihine” yer verilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenecektir. Bankalar en geç 31/12/2012 tarihine kadar tebliğe uygun şekilde üretilmiş çek karnelerinin kullanımına geçmek zorundadırlar. Diğer bir deyiş ile Bankaların 31/12/2012 tarihinden sonra müşterilerine verecekleri çek karnelerinin basım tarihi içermesi zorunludur.  Yeni yasa ile bankalar ayrıca stoklarında bulunan henüz müşterilere verilmemiş eski tip çek karnelerini  imha etmek ile de yükümlü tutulmuştur.

3-BANKALARIN ÇEK BEDELİNİN BİR KISMINI HAMİLE ÖDEMEK ŞEKLİNDEKİ KANUNİ SORUMLULUKLARI ARTTIRILMIŞTIR.

Çek Yasasının 3 üncü maddesinde , bir çek ibraz edildiğinde, hesapta çek tutarını kısmen veya tamamen karşılamaya yeter bakiyenin bulunmaması durumunda, muhatap bankanın çek bedelini aşmamak kaydı ile hamile 600-TL ödemek ile yükümlü olduğu düzenlenmektedir.  Banka sorumluluk meblağı olan bu tutar Merkez Bankası tarafından 2011 yılı için 655-TL’sına, 2012 yılı başında ise 725-TL’sına yükseltilmiştir.

Banka sorumluluk meblağı olan 725-TL yeni yasa değişikliği ile 1.000-TL’sına çıkarılmaktadır. Bankaların her bir çek yaprağı başına kanuni sorumluluk tutarının 1.000-TL’sına çıkarılması,  bu sorumluluk tutarları nedeni ile doğan gayrinakdi kredi riskinin ve ayrılacak özel karşılıkların artmasına  neden olacaktır.

4-BANKALARIN ÇEK BEDELİNİN BİR KISMINI HAMİLE ÖDEMEK ŞEKLİNDEKİ KANUNİ SORUMLULUKLARI SÜRE İLE SINIRLANDIRILMIŞTIR.

Yeni yasa değişikliği ile Bankaların her bir çek yaprağı için belirli bir tutar ödeme yükümlülüğü süre ile sınırlandırılmıştır. Yasa değişikliğinin yürürlüğünden itibaren yayımlanacak TCMB tebliğine göre basılacak olan yani üzerinde baskı tarihi yer alacak olan çekler için bu süre 5 yıl olarak belirlenmiştir. Bu çeklerin üzerinde yazılı baskı tarihinden itibaren 5 yıl içinde ibraz edilmemesi halinde, bankaların o çeke ilişkin kanuni ödeme sorumluluğu sona erecektir.

Yasa değişikliği, üzerinde baskı tarihi içermeyen eski çeklere ilişkin Banka sorumluluğunun ise 30/06/2018 tarihinde sona ereceğini düzenlemektedir.

Bankaların her bir çek yaprağı için ödemek ile sorumlu oldukları kanuni sorumluluk tutarları nedeni ile Bankalarca müşterilerine çek karneleri teslim edilir iken hem müşteri adına gayrinakdi kredi riski açılmakta hem de Karşılıklar Yönetmeliği gereğince karşılık ayrılmaktadır. Çek karnelerini teslim alan müşterilerin bazen uzun yıllar boyunca çek yapraklarını kullanmamaları veya uzun yıllar sonrasına keşide tarihli çekler düzenlemeleri veya çeki ibraz etmekle birlikte Banka sorumluluk tutarını tahsil etmemiş olmaları sebebi ile Bankaların kayıtlarındaki gayrinakdi kredi riskleri belirsiz süreler ile açık kalmakta aynı şekilde bu çekler için yine belirsiz süreler ile karşılık ayrılmak durumunda kalınmaktadır. Üzerinde baskı tarihi olan ve olmayan çekler için yukarıda belirtilen tarihlerde banka sorumluluğunun sona ermesi ile birlikte bu çek yaprakları için açılan gayrinakdi kredi riskleri kapatılarak, karşılık ayrılmasına son verilebilecektir.

 5-ÇEK HESAPLARININ AÇILIŞINDA ADLİ SİCİL KAYDI ALINMASI ZORUNLULUĞU KALDIRILMIŞTIR.

 Bankalar çek hesabı açılır iken müşterilerinin çek yasaklısı olup olmadığını kontrol etmek zorundadırlar. Mevcut Çek Kanunu bu yasaklılık kontrolünün Bankalarca , müşterinin “adli sicil kayıtlarının” temin edilmesi sureti ile yapılacağını düzenlemekte idi. Yeni yasa değişikliği ile yasaklılık kontrolünde adli sicil kayıtlarını temin zorunluluğu kaldırılmış yerine TCMB kayıtlarının  esas alınacağına ilişkin düzenleme getirilmiştir.

 6-ZAMANAŞIMI 6 AYDAN  ÜÇ YILA ÇIKARILMIŞTIR.

 Yürürlükte bulunan 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 726’ıncı maddesinde, 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun ise 814’üncü maddesinde düzenlenen zamanaşımı hükmünde,  hamilinin, çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma haklarının, ibraz süresinin bitiminden itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrayacağı düzenlenmektedir. Yeni yasayla yukarıda anılan Ticaret Kanun’larının ilgili hükümlerinde değişiklik yapılarak  6 aylık zamanaşımı süresi  poliçe ve bonoda olduğu gibi 3 yıla çıkarılmıştır.

 7- KARŞILIKSIZ ÇEK İÇİN ADLİ PARA CEZASI (ÖDENMEMESİ HALİNDE HAPİS CEZASI) YERİNE İDARİ YAPTIRIM DÜZENLENMİŞTİR.

 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi’nde yapılan değişiklik ile madde başlığında yer alan “Ceza Sorumluluğu” ifadesi kaldırılmış madde metninde sadece çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına ilişkin düzenlemeler korunmuştur. Buna göre; karşılıksız çek düzenlenmesi halinde hamilin şikayet hakkı kaldırılmış bunun yerine savcılıktan “çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilmesi” talebinde bulunma hakkı tanınmıştır. Bu başvuru da 6 aylık süreye tabi tutulmuştur. Yeni uygulama ile, hamilin talebi üzerine Cumhuriyet savcısı tarafından her bir çek yaprağı için çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verileceği düzenlenmiştir. Ayrıca dolandırıcılık amacıyla karşılıksız çek keşide edilmesi halinde keşideci hakkında dolandırıcılık suçu nedeniyle cezai takibat yapılabilecektir.

  Yasak kararlarına karşı, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nun kanun yoluna ilişkin hükümlerinin uygulanması düzenlenmiştir. Buna göre de, Savcılık kararına karşı 15 günlük süre içerisinde hamil veya keşideci Sulh Ceza Mahkemesi’ne başvurabilecektir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararının TCMB kayıtlarına işlendiği tarihten itibaren 10 yıl geçmesiyle Merkez Bankası tarafından res’en silineceği ve bunun ilan edileceği düzenlenmiştir. 10 yıllık süre dışında çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticari işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödenmesi halinde ve ayrıca hamilin talebini geri alması halinde de yasak kararının kaldırılacağı düzenlenmiştir.

Yeni değişiklikle mevcut karşılıksız çek şikayetleri ile ilgili olarak soruşturma aşamasındaki dosyalarda savcılıklarca, yargılama aşamasındaki dosyalar için mahkemelerce  çek hesabı açma ve çek düzenleme yasağı kararı verilecektir. Yargıtay aşamasındaki dosyalar ise mahkemelerine iade edilecek ve mahkemeler tarafından duruşma yapılmaksızın yasaklama kararı verilecektir.

 8- MATBU HAMİLİNE ÇEK DEFTERİ YAPRAĞI KULLANMADAN ÇEK ÜZERİNE EL YAZISI İLE HAMİLİNE YAZILARAK ÇEK KEŞİDESİ HALİNDE HAPİS CEZASI KALDIRILMIŞ OLUP, YERİNE  İDARİ YAPTIRIM GETİRİLMİŞTİR.

 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 7. Madde 9. fıkrasında yapılan değişiklik ile; matbu hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan el yazısı ile “hamiline” yazarak çek düzenleyen kişi hakkında, bu aykırılığı içeren her bir çekle ilgili olarak, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacağı düzenlemesi yerine, her bir çek için Cumhuriyet Savcısı tarafından 300,00 TL’sından 3.000,00TL’na kadar idari para cezasına karar verileceği düzenlenmiştir.